Μπάρτλμπυ, ο γραφέας / Herman Melville

Θα ήθελα να σας πω τι γίνεται σε αυτή την ιστορία αλλά δε θα το προτιμούσα.

Είναι η φράση που θα μπορούσε να περιγράψει καλύτερα από κάθε άλλη την ιστορία του Μπάρτλμπυ γραμμένη το 1853.

Ανοίγοντας μια παρένθεση αξίζει να αναφέρουμε το καταπληκτικό βιβλίο του αγαπημένου μου Enrique Vila-Matas: Μπάρτλμπυ και Σία (Εκδόσεις Καστανιώτη) με αφορμή το βιβλίο του Herman Melville Μπάρτλμπυ. Το βιβλίο του Vila-Matas μιλάει για την ενδόμυχη «αρρώστια» της σύγχρονης λογοτεχνίας: την έλξη για το τίποτα. Καταπιάνεται με συγγραφείς όπως τον Rulfo, Rimbaud, Salinger… και αναλύει τους λόγους για τους οποίους ο καθένας προτίμησε να μη συνεχίσει να γράφει.

Ο λαβύρινθος του Όχι ή αλλιώς η απόρριψη/άρνηση είναι για τον Vila-Matas ο μοναδικός γνώμονας με τον οποίο μπορεί να προκύψει η λογοτεχνία του αύριο. Είναι σίγουρα ένα από τα βιβλία που θα πρότεινα χωρίς δεύτερη σκέψη.

Ας επιστρέψουμε όμως στον Herman Melville και τον δικό του Μπάρτλμπυ που έγινε και η αφορμή για το βιβλίο του Vila-Matas.

Μπάρτλμπυ θα λέγαμε πως είναι ο ορισμός κάποιου που τον διακατέχει μια ατελείωτη άρνηση για όσα συμβαίνουν στον κόσμο γύρω του. Παίρνει το όνομα αυτό από τον πρωταγωνιστή της ιστορίας του Melville.

Ο Μπάρτλμπυ λοιπόν δουλεύει ως γραφέας δικογράφων σε μια επιχείρηση, ενώ μαζί του εργάζονται και άλλοι δύο με πολύ περίεργα ονόματα. Στην αρχή όλα φαίνονται να πηγαίνουν τέλεια, κάθε δουλειά του ο Μπάρτλμπυ την παραδίδει αψεγάδιαστη και το αφεντικό είναι ευχαριστημένο μέχρι που του αναθέτει κάτι επιπλέον από τα συνηθισμένα και με απίστευτη ηρεμία απαντά: Θα προτιμούσα να μη το κάνω.

Το αφεντικό επιμένει αλλά ο Μπάρτλμπυ δεν του δίνει καμία σημασία. Ο ίδιος δεν ξέρει τι πρέπει να κάνει, έτσι ρωτάει τους άλλους δύο υπαλλήλους του να δει τι γνώμη έχουν για τον Μπάρτλμπυ. Οι γνώμες τους όμως είναι διχασμένες. Το αφεντικό νιώθει πως γνωρίζει πολύ καλά και τους τρεις υπαλλήλους του και ότι τους καταλαβαίνει και άρα προσπαθεί να δώσει πιο πολύ χρόνο στον Μπάρτλμπυ. Αυτό το ψυχολογικό παιχνίδι μεταξύ αφεντικού και Μπάρτλμπυ συνεχίζεται καθημερινά, ενώ μια Κυριακή το αφεντικό πηγαίνει στο γραφείο του για κάτι δουλειές και πέφτει πάνω στο Μπάρτλμπυ. Τόσο καιρό δεν είχε καταλάβει ότι αυτός ζούσε στο γραφείο. Η αινιγματική φιγούρα του Μπάρτλμπυ παίρνει από εδώ και εξής άλλες διαστάσεις…

Το αφεντικό θα προσπαθήσει να τον διώξει με κάθε τρόπο, μέχρι που θα το πετύχει, οδηγώντας τον αρχικά στη φυλακή και αργότερα στο θάνατο.

Η ιστορία είναι μικρή αλλά η σημαντικότητά της τεράστια, καθώς δεν τελειώνει εκεί. Μας γεννά κατευθείαν πολλές απορίες για τη ύπαρξη του Μπάρτλμπυ. Πώς είχε καταφέρει άραγε να επιβιώσει μέχρι τη στιγμή που έπιασε δουλειά στο γραφείο με τα δικόγραφα;

Ήταν ένας άνθρωπος που είχε αφεθεί από κάθε είδους ανθρώπινη δραστηριότητα ή με τον τρόπο του έκανε τη δική του επανάσταση; Μήπως όλοι μας λίγο πολύ δεν έχουμε τα κότσια για να δείξουμε τον πραγματικό μας εαυτό και να επιβληθούμε;

Διαβάζοντάς το πιστεύω ότι ο Μπάρτλμπυ ως πρωταγωνιστής είναι λιγότερο σημαντικός από το αφεντικό του και από αυτό που του προκαλεί η ύπαρξη του Μπάρτλμπυ.

Η πολύ ενδιαφέρουσα και περιεκτική γραφή του Melville καταγράφει τη σταδιακή κατάρρευση του Μπάρτλμπυ ως μία αυστηρή κριτική κατά του καπιταλισμού και του αντίκτυπου που είχε στην εργατική τάξη του 19ου αιώνα, ενώ η φιγούρα του προσεγγίζει και αυτή του Χριστού.

Συγχαρητήρια στο καταπληκτικό εξώφυλλο των εκδόσεων Άγρα.

Τιμή: 13,50 € | Σελίδες: 171 | Μετάφραση: Αθηνά Δημητριάδου