Μέχρι το φάρο / Βιρτζίνια Γουλφ

Το μυθιστόρημα της Βιρτζίνια Γουλφ Μέχρι το φάρο (εκδόσεις Οδυσσέας, 1981) το είχα αρκετά χρόνια στη βιβλιοθήκη μου και με περίμενε καρτερικά· ήθελε να ωριμάσει η ιδέα της ανάγνωσής του μέσα μου… μα γιατί μας φοβίζουν κάποια βιβλία και συγγραφείς; (κακώς, πολύ κακώς γιατί κάθε τι έχει τη στιγμή του, κι αν δεν είναι αυτή δεν πειράζει καθόλου).

Έτσι λοιπόν, κάτι μου έλεγε μέσα μου πως αυτή ήταν η κατάλληλη στιγμή. Ήδη βέβαια είχα λατρέψει το αριστούργημα της Η κυρία Νταλογουέι αλλά και την πρόσφατη συλλογή δοκιμίων της με θέμα την τέχνη της συγγραφής Ο κύριος Μπένετ και η κυρία Μπράουν (εκδόσεις Μίνωας, 2016).

Το θέμα του βιβλίου θα μπορούσε να συνοψιστεί σε δυο γραμμές. Η καλοστεκούμενη οικογένεια Ράμσεϊ μαζί με κάποιους φίλους τους περνάνε το καλοκαίρι τους στην εξοχή σε ένα σπίτι κοντά στη θάλασσα. Το πρώτο μέρος του βιβλίου περιγράφει τα γεγονότα μεταξύ ενός γεύματος και το τέλος του, ενώ στη συνέχεια μεσολαβούν πολλά όπως ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος και άλλα· συμβαίνει ένα χρονικό πέρασμα… κάποιοι από τους χαρακτήρες επιστρέφουν στο ίδιο σκηνικό, όπως είναι η Λίλυ Μπρίσκο, ενώ κάποιοι άλλοι έχουν πεθάνει.

Μια οικογενειακή σύγκρουση αναφορικά με μια εκδρομή στο φάρο, σε ένα κοντινό νησί θα μπλέξει μαζί με τις καθημερινές συγκινήσεις τη δομή αυτού του βιβλίου μεταξύ του χρόνου και του τόπου όπου τοποθετούνται οι χαρακτήρες του (ζωντανοί ή πεθαμένοι), όπως ακριβώς αποτυπώνονται σε έναν καμβά. Η σύγκρουση αυτή θα ξεγυμνώσει τους ήρωες και τα συναισθήματά τους.

Όταν είσαι μόνος, στηρίζεσαι στα πράγματα, στα άψυχα· δέντρα, ρυάκια, λουλούδια· νιώθεις ότι σε εκφράζουν, ότι γίνεσαι ένα μαζί τους· νιώθεις ότι σε γνωρίζουν, πως κατά κάποιο τρόπο είναι εσύ· νιώθεις μια παράλογη τρυφερότητα έτσι όπως για τον εαυτό σου.

Από τη μία μεριά, ο κύριος Ράμσεϊ, ένας δημοφιλής φιλόσοφος που τον ενδιαφέρει μόνο η δουλειά του και από την άλλη, η γοητευτική κυρία Ράμσεϊ, της οποίας, η ευαισθησία που αντιμετωπίζει τα πράγματα την κάνει να ασχολείται με όλους και τα πάντα ξεχνώντας τον εαυτό της και τις προταιρεότητές της. Ο κύριος Ράμσεϊ αγανακτεί με τη συζυγό του, η οποία για να μην απογοητεύσει τις ελπίδες του μικρότερου από τα οκτώ παιδιά τους, διαβεβαιώνει ότι υπάρχει δυνατότητα και καλές καιρικές συνθήκες για να επισκεφτούν τον φάρο.

Παρά τις διαφωνίες τους και τη διαφορετικότητά τους όμως συμφωνούν σε ένα πράγμα: τίποτα δεν διαρκεί για πάντα, δείχνοντάς μας ότι και οι δυο τους κατέχουν τον ίδιο φόβο για τον θάνατο. Ο χαρακτήρας του κυρίου Ράμσεϊ παρουσιάζεται ως ένας άνθρωπος με επίγνωση του ότι παρά την μεγάλη του οξυδέρκεια, το φιλοσοφικό του έργο δεν θα αντέξει στο χρόνο.

Η ιδιαίτερη σχέση που έχει δημιουργηθεί από την κυρία Ράμσεϊ και τον Τζέιμς, τον μικρότερο γιο, διαταράσσεται από τη συμπεριφορά του πατέρα του, που η τυραννία του καταστρέφει την οικογενειακή ηρεμία.

Η εξυπνάδα της κυρίας Ράμσεϊ θα φανεί με τον τρόπο που θα ανακατατάξει τις διάφορες καταστάσεις, τις κινήσεις και τα συναισθήματα των πρωταγωνιστών. Κατά τη διάρκεια του γεύματος παρακολουθεί κάθε μικρή συμπεριφορά και θα πάρει τις αποφάσεις της.

Πότε θα φύγουν όλοι τους; ήταν γεμάτη εκνευρισμό. Αυτό ο άνθρωπος, σκέφτηκε, και ο θυμός της φούντωνε, δεν έδινε ποτέ· αυτός ο άνθρωπος έπαιρνε. Εκείνη από την άλλη, θ΄αναγκαζόταν να δώσει. Η κυρία Ράμσεϊ έδινε. Δίνοντας, δίνοντας, είχε πεθάνει.

Η ανάγνωση δεν είναι εύκολη, οι εναλλαγές στους αφηγητές και οι συνειρμική γραφή δημιουργούν φράσεις που μακραίνουν και μετατρέπουν τον αναγνώστη προσεκτικό παρατηρητή ώστε να πιαστεί το νήμα της αφήγησης από τη σωστή αρχή. Όταν όμως νιώσουμε ότι κατέχουμε την ιστορία, γινόμαστε κι εμείς «έμπειροι» μυθοπλάστες της, και εξελισσόμαστε αφού μας είναι όλο και πιο οικεία η φόρμα του.

Αυτό που σκιαγραφεί με εξαιρετικά ενδιαφέρον τρόπο η συγγραφέας καθ όλη την διάρκεια της ανάγνωσης είναι η διαφορά της συμπεριφοράς μεταξύ ανδρών και γυναικών.

Ο Φάρος, για τον οποίο γίνεται συνέχεια λόγος στο βιβλίο, συμβολίζει για κάθε έναν από τους χαρακτήρες του κάτι τελείως διαφορετικό. Ο τίτλος του Μέχρι το φάρο, θέλει να μας δείξει την πορεία των χαρακτήρων μέχρι να φθάσουν στο στόχο τους, να κάνουν το πολυπόθητο ταξίδι στο φάρο. Έτσι ο φάρος, που είναι παρών σε κάθε μια από τις σελίδες του, συμβολίζει όλα αυτά για τα οποία είμαστε σίγουροι ότι θα γίνουν αλλά τελικά δεν πραγματοποιούνται, δηλαδή το μη εφικτό. Ο φάρος όμως, είναι εκεί, φαίνεται από μακριά, φωτίζεται κάθε βράδυ και μας υπενθυμίζει την ύπαρξή του.

Οι ήρωες του βιβλίου ωριμάζουν, δεν κοιτούν τα ίδια πράγματα με το ίδιο πρίσμα και ένα από αυτά είναι ο Φάρος και η πολυπόθητη επίσκεψη σε αυτόν.

Στο τέλος του βιβλίου, θα είναι η Λίλυ που θα αναλάβει να δημιουργήσει το τελικό κάδρο, μια φυσική ανάμνηση όλων. Ποιο ήταν το νόημα της ζωής όμως; Σε αυτό το χάος της ζωής η συγγραφέας προσπαθεί να μας δώσει απαντήσεις.

Διαβάζοντας το βιβλίο, κατάλαβα ότι το πιο πρόσφατο μυθιστόρημα της Ιωάννας Καρυστιάνη Το φαράγγι (εκδόσεις Καστανιώτη, 2015), έχει πολλά κοινά με το Μέχρι το φάρο: Την ωρίμανση των χαρακτήρων, μια ιδέα/υπόσχεση για ένα ταξίδι/πεζοπορία που σημαδεύει τους χαρακτήρες σε όλη τους τη ζωή και όταν φθάνει η ώρα για την πραγματοποίησή του θίγεται το εφικτό και το μη εφικτό του πράγματος. Επίσης, αξίζει να σημειώσουμε ότι το Μέχρι το φάρο της Βιρτζίνια Γουλφ ήταν η πηγή έμπνευσης του μυθιστορήματος Ο Φάρος της Alison Moore (εκδόσεις Ίκαρος, 2013).

Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Οδυσσέας σε μετάφραση της Έλλης Μαρμαρά.