Στο Κάσελ δεν υπάρχει λογική - Enrique Vila-Matas

O Enrique Vila-Matas, ο αγαπημένος μου συγγραφέας επιτέλους επέστρεψε στα ελληνικά με το νέο του μυθιστόρημα Στο Κάσελ δεν υπάρχει λογική (εκδόσεις Ίκαρος, 2017) μετά από ένα διάστημα απουσίας από την ελληνική βιβλιογραφία. Πιο ιδιαίτερος και επίκαιρος από ποτέ, εμπνέεται από την έκθεση της documenta, τη θρυλική έκθεση σύγχρονης τέχνης και μας χαρίζει ένα μοναδικό μυθιστόρημα που μας αποκαλύπτει τον πραγματικό λόγο της συγγραφής.

Η διαδικασία για τη δημιουργία αυτού του βιβλίου ξεκινάει το 2012, όταν ο Enrique Vila-Matas δέχθηκε ένα τηλεφώνημα από τις Τσους Μαρτίνεθ και Κάρολιν Χρίστοφ-Μπαγκαρτζίεφ, υπεύθυνες της έκθεσης της Documenta στο Κάσελ. Ο λόγος του τηλεφωνήματος ήταν η επιθυμία τους να τον προσκαλέσουν στην Documenta 13, την πιο φιλόδοξη έκθεση για τη σύγχρονη τέχνη παγκοσμίως.

Του ζήτησαν λοιπόν να επισκεφτεί την πόλη του Κάσελ προς τα τέλη του καλοκαιριού (2012), και κατά τη διάρκεια τριών εβδομάδων, να περνάει τα πρωινά του, καθισμένος σε ένα κινέζικο εστιατόριο, στα περίχωρα της πόλης. Όταν πια θα ήταν εκεί, ο συγγραφέας θα είχε μόνο μία υποχρέωση, να κάθεται στον χώρο του εστιατορίου και να γράφει εκεί σε κοινή θέα όλων. Να μετατρέψει δηλαδή τον εαυτό του σε ζωντανή καλλιτεχνική εγκατάσταση της έκθεσης (!).

Μόλις φθάνει στο Κάσελ, ο συγγραφέας, ξεκινάει μια περιήγηση μεταξύ των πιο πρωτότυπων εγκαταστάσεων της documenta, που τον κάνουν να νιώσει ότι μεταφέρεται σε ένα τούνελ από ατελείωτες αφηγήσεις χωρίς επιλόγους. Το βιβλίο που δημιουργήθηκε από την εμπειρία του στο Κάσελ είναι το αποτέλεσμα των εγκαταστάσεων της έκθεσης και της προσωπικής συμμετοχής του.

Διότι ο κίνδυνος, είπα από μέσα μου, έφερνε πάντα την ικανοποίηση της αίσθησης του φόβου. Κι ο φόβος ήταν υπέροχος, ιδίως ο φόβος μπροστά στην προοπτική να συναντήσεις το περίεργο, το παράξενο, το ανοίκειο, ίσως ακόμα και το νέο. Δεν υπάρχει καλό ταξίδι αν η μετακίνηση αυτή καθ’ εαυτήν δεν εμπεριέχει την ατελείωτη ικανοποίηση και την έντονη διέγερση που προκαλούν οι μεγαλειώδεις στιγμές φόβου, εγγενείς του ίδιου του ταξιδιού.

Για εβδομάδες και προοδευτικά, το βιβλίο δημιουργείται από τις σημειώσεις που ο συγγραφέας συγκεντρώνει, με τρόπο που θυμίζει έναν σύγχρονο Ρόμπερτ Βάλζερ. Από αυτές τις σημειώσεις ενός μοναχικού flâneur, γραμμένες με τη μορφή ενός σημειωματάριου, δημιουργείται ένα σύνολο κειμένων που χαρακτηρίζονται από μοναδική ειρωνεία και χιούμορ. Όλα αυτά παρουσιάζονται ταυτόχρονα ως ένα ενιαίο μείγμα με τη μορφή μιας αυτοβιογραφίας, ενός κειμένου μυθοπλασίας, ενός ταξιδιωτικού σημειωματάριου και ενός εκπληκτικού δοκιμίου.

Ένα βιβλίο όπως το Στο Κάσελ δεν υπάρχει λογική, μπορεί να διαβαστεί ως μια πρωτότυπη πρόσκληση του συγγραφέα προς τους διανοούμενους κάθε εποχής, με σκοπό να κρατηθεί ζωντανός ο διάλογος ανάμεσα στην πλαστική τέχνη και τη συγγραφή. Μια εξαιρετική ιδέα για να μιλήσουμε για τη σύγχρονη τέχνη στη μυθοπλασία.

Αντίθετα μ’ ό,τι πιστεύουν διάφοροι, δεν γράφει κανείς για να διασκεδάσει τους άλλους, παρ’ ό,τι η λογοτεχνία είναι από τα πιο διασκεδαστικά πράγματα που υπάρχουν, ούτε γράφει κανείς για «να διηγηθεί ιστορίες» όπως λένε, παρόλο που η λογοτεχνία είναι γεμάτη με υπέροχες ιστορίες. Όχι. Γράφει κανείς για να ρίξει τον αναγνώστη, να τον κυριεύσει, να τον γοητεύσει, να τον σκλαβώσει, για να μπει στο πνεύμα του άλλου και να μείνει εκεί, για να τον συγκλονίσει, για να τον κατακτήσει…

Στα μυθιστορήματα του Enrique Vila-Matas δεν υπάρχει συγκεκριμένη αρχή και τέλος· αυτή η αφαιρετικότητα είναι που στα μάτια μου κάνουν τα βιβλία του να φαίνονται πιο αληθινά από κάθε άλλο· μια εκ βαθέων γραφή που με την απλότητά της μιλάει ουσιαστικά.

Τα βιβλία του είναι ιδιαιτέρως αγαπητά από τους βιβλιόφιλους, καθώς είναι αδύνατο να τελειώσεις ένα βιβλίο του χωρίς να κρατήσεις πολλές αναφορές για άλλα βιβλία. Και αυτό συμβαίνει γιατί πρώτα απ’ όλους είναι ο ίδιος ο συγγραφέας πραγματικός βιβλιόφιλος. Χωρίς υπερβολή θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο Enrique Vila-Matas είναι ο πιο «ευρωπαίος» σύγχρονος συγγραφέας των ισπανικών γραμμάτων.

Τι μάθαμε από το βιβλίο; Στο Κάσελ κυριολεκτικά δεν υπάρχει λογική, και ότι όσο λιγότερο καταλαβαίνουμε τη σύγχρονη τέχνη, τόσο το καλύτερο. Εξαιρετικό. ♦

Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ίκαρος, σε μετάφραση της Νάννας Παπανικολάου.